Saying "No" to Consumerism

Báo IHT online ngày 3-1-2007 có đăng bài "For these consumers, a new year of nothing new". Đại khái bài báo kể lại câu chuyện về một nhóm 10 người bạn họp mặt nhau ăn tối. Vốn có ý thức bảo vệ môi trường cao, sau hồi trà dư tửu hậu, nhóm đi đến một quyết định táo bạo: trong toàn năm 2006 nhóm tuyên thệ sẽ không mua sắm thêm bất cứ vật dụng gia dụng gì mới trong gia đình. Tất nhiên những mặt hàng hóa thiết yếu như thực phẩm, các vật dụng liên quan đến nhu cầu vệ sinh, thân thể, sức khỏe, thuộc diện ngoại lệ và không chịu sự ràng buộc nói trên.

Một thành viên của nhóm cho biết lý do tại sao họ quyết định nói “không” với việc mua sắm hàng hóa: "Điều chúng tôi làm là để tự giác ý thức được sự quá trớn của nền văn hóa tiêu dùng và ý thức được rằng chúng tôi đang làm cạn kiệt nguồn tài nguyên trái đất và mang lại đau khổ, bất hạnh cho nhiều người dân thế giới".

Từ San Francisco ý tưởng của nhóm lan truyền sang các thành phố khác thông qua con đường internet và nhờ vào cuộc phỏng vấn trên chương trình "Today" của đài NBC. Gần 3.000 người đăng ký gia nhập nhóm trên Yahoo để chia sẻ thông tin và kinh nghiệm.

Trong thời gian “tẩy chay mua sắm hàng hóa” nếu chẳng may có vật dụng nào trong gia đình bị hỏng thì họ xử lý ra sao? Họ mua đồ cũ ở cửa hàng đồ cũ, ở cửa hàng dành cho người thu nhập thấp, hoặc đổi đồ với nhau. Chẳng hạn anh có dư một máy hút bụi không xài, máy hút bụi của tôi hư nhưng tôi có một cái TV dư, vậy ta đổi cho nhau. Ngoài ra nhóm còn khám phá ra được trang web www.freecycle.org, trên đó người ta thông báo cho miễn phí các món đồ cũ họ không còn xài.

Cảm giác của các thành viên trong nhóm sau một năm tự nguyện tẩy chay không mua sắm: cảm giác được tự do, được giải phóng, tiền trả thẻ tín dụng giảm đi, và chẳng bao giờ phải hối tiếc vì lỡ mua một món hàng không cần thiết. Nhiều người trong nhóm còn khám phá ra họ có khả năng sửa chữa các đồ vật lặt vặt trong nhà. Một số khác cho biết họ biết trân trọng những đồ vật họ sở hữu hơn. Sau tất cả những kinh nghiệm quý giá này, nhóm quyết định thực hiện ý tưởng này thêm một năm nữa.

Theo báo IHT cho biết, ý tưởng tẩy chay mua sắm của nhóm còn quá khiêm tốn và nhỏ bé so với ý tưởng của các cộng đồng “freegan” ở một số thành phố ở Mỹ và châu Âu. “Freegan” là những người cực lực phản đối chủ nghĩa tiêu dùng hàng hóa đến mức bất cứ khi nào có thể, họ ăn thức ăn lấy từ các thùng rác, họ đi lại từ nơi này sang nơi khác bằng cách nhảy tàu/đi lậu tàu (train-hop) để tránh phải dùng xe hơi gây ô nhiễm, và chọn nơi ở là những toà nhà bỏ hoang.

~.~.~

Sau khi tóm lược dịch xong bài báo trên, tôi tò mò không biết nguồn gốc chữ “freegan” là gì, bèn đánh chữ “freegan” vào google. Thật không ngờ, có cả một trang web http://freegan.info/ giải thích và cung cấp đầy đủ tất cả các thông tin về triết lý sống của những người freegan, làm cách nào gia nhập cộng đồng freegan, cách thức sinh sống của freegan, cách thông tin về an toàn và sức khỏe, giải thích ý nghĩa của chữ freegan, v.v.

Theo trang web giải thích, chữ freegan là chữ gộp của hai chữ “freedom” và “vegan”. “Vegan” là những người không dùng bất cứ sản phẩm nào có nguồn gốc từ thú vật để tránh không làm hại chúng. “Freegan” đẩy triết lý “không làm tổn hại đến một sinh vật sống khác” này đi xa thêm một bước vì họ nhận ra rằng trong một nền kinh tế công-nghiệp, sản-xuất hàng-loạt, có động-cơ là lợi-nhuận, việc bóc lột người, thú vật và bòn rút nguồn tài nguyên của trái đất tồn tại trong tất cả các hình thức sản xuất và trong tất cả các sản phẩm tiêu dùng. Do vậy, họ tẩy chay hoàn toàn tất cả các hình thức tiêu dùng, tẩy chay toàn bộ nền kinh tế lấy lợi nhuận làm trọng tâm. Những người freegan coi trọng lối sống cộng đồng, có ý thức quan tâm xã hội, đề cao tự do, hợp tác và chia sẻ với nhau.

Trên trang web có hình một cô gái đang lấy một bịch đồ ra khỏi một thùng rác. Nhưng bạn đừng liên tưởng đồ ăn trong thùng rác ở VN đến đồ ăn trong thùng rác của Mỹ. Trên trang web có giải thích những người freegan ăn đồ ăn lấy từ các thùng rác của nhà hàng, khách sạn, công sở và nhà dân. Nhưng đồ ăn các nhà hàng, khách sạn, công sở vất ra còn rất sạch sẽ và vệ sinh. Hoàn toàn không có vấn đề gì.

Có quá nhiều thông tin đáng chú ý trên trang web http://freegan.info, tôi không có thời giờ ngồi đọc và tóm dịch. Bạn nào quan tâm nên ghé vào trang web và tìm hiểu thêm về triết lý sống của những con người can đảm này. Đây cũng là một dịp để mở mang đầu óc, học hỏi được thêm thông tin về xã hội Mỹ.

~.~.~

Vậy những yếu tố nào trong xã hội Mỹ đã sản sinh ra những con người đầy ý thức xã hội và đầy lòng can đảm này? Theo kiến thức thô thiển, hạn hẹp của tôi, mô hình kim tự tháp về cấp bậc nhu cầu (hierachy of needs) của nhà tâm lý học Maslow có thể giúp ta hiểu được phần nào hiện tượng nói trên. Theo Maslow, nhu cầu con người có thể được phân chia theo 5 cấp bậc từ thấp đến cao. Một khi những nhu cầu ở cấp thấp đã được thoả mãn tự động con người sẽ đòi hỏi những nhu cầu ở cấp cao hơn phải được thoả mãn. Như trong hình (lấy từ trang web http://en.wikipedia.org/) cho thấy, nhu cầu sinh học của cơ thể (như ăn, uống, mặc, ở v.v.) và nhu cầu “an toàn cuộc sống” nằm ở mức thấp nhất. Một khi người ta đã có đủ cái ăn, cái mặc và một khi cuộc sống xã hội đã được bảo đảm an ninh, trật tự, tự nhiên con người sẽ đi tìm kiếm những hoạt động nhằm thoả mãn những nhu cầu cao hơn như gia đình, bạn bè, lòng tự tin, tự trọng v.v.



Với một mức sống quá cao như trong xã hội Mỹ, việc một số nhỏ người Mỹ cố gắng thoả mãn những nhu cầu cấp cao hơn cho bản thân là hoàn toàn có thể hiểu được. Nếu sự thoả mãn do một cuộc sống vật chất đem lại là có giới hạn thì tình trạng gần như bão hòa về tiện nghi vật chất của xã hội Mỹ khiến cho một số người Mỹ hiểu và cảm giác được giới hạn này. Quay lưng lại với cuộc sống tiêu dùng để tìm kiếm những giá trị tinh thần cao hơn là chuyện dĩ nhiên. Một ngày nào đó khi VN đạt đến mức sống như xã hội Mỹ hiện giờ, tôi tin rằng cũng sẽ có một bộ phận người Việt chuyển sang tìm kiếm một lối sống thay thế khác như những người freegan nói trên.

Điều đáng bàn ở đây là, không cần phải đợi đến khi được sống ngập ngụa trong tiện nghi vật chất mới ta hiểu được điều này. E rằng đợi đến lúc đó thì đã xảy ra quá nhiều chuyện đáng tiếc không thể cứu vãn được nữa.